Aybüke SENGİR/ [email protected]
Ramazan ayının gelmesiyle birlikte, vakit zaman tezgahlardaki hurmalar, kimi vakit fırınlar önündeki pide kuyrukları, kimi vakitse bir pastane vitrinindeki güllaç tepsisi bizi karşılıyor. Elbet bunlardan biri de Ramazan aylarında mescitleri süsleyen mahyalar oluyor.
Osmanlı’da birinci olarak Sultan I. Ahmet devrinde Sultanahmet Camii’ne dini kelamların yazılı olduğu kandillerin asılmasıyla başlayan mahya geleneği, yaklaşık 450 yıldır her Ramazan ayında minareleri süslüyor.
BÜTÜN SELATİN MESCİTLERİNE MAHYA KURULUYOR
Sultan I. Ahmed vaktinde (1603-1617) minareler ortasına birinci mahyayı kuran, Fatih Camii müezzinlerinden Hattat Hâfız Ahmed Kefevi’ydi. Lâle Dönemi’nin ünlü sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, 1722 yılında bütün selatin mescitlere mahya kurulmasını emretmişti. Selâtin mescitleri, çoklukla iki minareli olduğundan mahya kurulması da kolay oluyordu. Böylelikle Süleymaniye, Sultanahmet, Yeni Cami, Anadolu yakasında birinci kere olmak üzere Üsküdar Valide Sultan camileriyle Ayasofya, Eyüp, Fatih, Bayezid, Şehzade ve Sultan Selim mescitlerinde mahya kuruldu.
HER GECE 5 OKKA YAĞ KULLANILIRDI
Önce kareli bir kâğıt üzerinde iki minare ortasına gerilecek ipi temsil eden yatay bir doğrunun altına istenilen yazı yazılarak modeli hazırlanır, bu model üzerinde kandillerin asılacağı noktalar ve bu noktalardan sarkıtılacak uçlarında kandil bulunan düşey iplerin uzunluğu belirlenirdi. Mahyanın kurulması sırasında taşıyıcı ip, minareler ortasına gerildikten sonra birbirine olan aralıkları ve uzunlukları evvelden belirlenen ve bir uçlarına bir makara, öteki uçlarına kandil bağlanan düşey ipler uzun bir ipe tespit edilerek taşıyıcıya bindirilir ve uzun ipin ucu öteki minaredeki bir makaradan geçirilip çekilmek suretiyle gerginleştirilirdi. Bu sisteme nazaran hareket ettirilen kandillerin yağı her akşam tazelenip, ortalama 5 okka zeytinyağı tüketilirdi.
“HOŞ GELDİN YA RAMAZAN”
Mahyalarda daha çok Fetih mühletinin birinci âyeti, “Mâşallah, Tebârekellah, Bismillâh, Leyle-İ Kadir, Beğenilen Geldin Yâ Ramazan, On Bir Ayın Sultanı” ve Ramazan’ın son günlerinde “El-firâk” yahut “Elveda” üzere yazılar yer alırdı.
HAREKET EDEN MAHYALAR
Sabit mahyalar dışında hareketli olanlar da vardı. Mesela Sultan Abdülaziz vaktinde yaşayan ve mahyacılığı bir sanat haline getiren Süleymaniye Camii’nin ünlü mahyacısı Abdüllatif Efendi’nin kurduğu, üç panodan oluşan mahya, hareketli olanların en ünlüsüydü. Bu panolardan Unkapanı Köprüsü ile Azapkapı Camii’nin resmedildiği ortadaki sabit, otomobillerin yer aldığı üst ve balıklarla kayıkların yer aldığı alt panolar hareketliydi. Bunların ileri geri hareket ettirilmesiyle mahya adeta canlanırdı ve kestirim edersiniz ki bunu seyretmek büyük bir keyifti.
MAHYACILARI HEYET ÜYELERİ SEÇERDİ
Babadan oğula geçen bir meslektir mahyacılık. Osmanlı periyodunda mahyacı olmak isteyenler, usta mahyacılar ve kentin ileri gelenlerinden oluşan bir heyet tarafından imtihana tâbi tutuluyordu.
MUSTAFA KEMAL’E BEĞENİLEN GELDİN MAHYALARI
Mahyalar, yalnızca Ramazan’da kurulmazdı. Mesela; Sultan Abdülaziz Avrupa seyahatinden döndüğünde, Mustafa Kemal İstanbul’a geldiğinde beğenilen geldin mahyaları yapılmıştı. I. Dünya Savaşı yıllarında “Hilâliahmer’i unutma, hubbü’l-vatan mine’l-îman, muhacirlere yardım, muhacirîni unutma” mahyaları da süslemişti minareleri.
