Aybüke SENGİR/ [email protected]
15 Mayıs 1919’dan 9 Eylül 1922 tarihine kadar süren Kurtuluş Savaşı’nda cephede yahut cephe gerisinde kahramanlık gösterenlere, İstiklal Madalyası verilmişti. Türkiye Cumhuriyeti ismine para, pul, madalya tasarımı üzere yaptığı birçok katkı olmasına karşın, ismi pek duyulmamış Mesrur İzzet Beyefendi de var bu kahramanlığın gerisinde. Bugün Türkiye Cumhuriyeti’nin en değerli madalyası olan İstiklal Madalyası’nın dizayncısı olması her şey için kâfi bir sebep.
KURTULUŞ SAVAŞI’NIN SİMGESİ: İSTİKLAL MADALYASI
Yıl 1919; Ulusal bağımsızlık savaşımızın sonunda, bu çaba ve zaferin iki simgesi oluşup bizlere kadar geldi; “İstiklal Marşı ve İstiklal Madalyası”. Artık sokaktan geçenlere soralım, “İstiklal Marşının güftesini kim yazdı?” diye. Çabucak herkes Mehmet Akif Ersoy yanıtını verir. Ulusal Kurtuluş Savaşımızın bir öbür simgesi olan, “İstiklal madalyamızı kim tasarlamıştır?” diye sorsak kimsenin bilebileceğini zannetmiyorum.
MEZAR TAŞINDA İSTİKLAL MADALYASI’NIN HEYKELTRAŞI YAZIYOR
Mesrur İzzet, babası Ebuşeneb muhasebeci olarak Bosna-Hersek’e tayin edilince 6 Mayıs 1873 tarihinde orada doğdu. 1921 yılında Ayşe Raciha hanımla evlendi ve iki kızı bir oğulları oldu. Sanatçı 18 Aralık 1952 yılında vefat etti. Şu an İçerenköy mezarlığındaki mezar taşında İstiklal Madalyası’nın heykeltıraşı olduğu yazıyor.
II. ABDÜLHAMİD BİRİNCİ TALİMATI VERDİ
1886’da Emirgan Rüştiyesi’ni, sonrasında Tıbbiye İdadisi’ni bitiren Mesrur İzzet Beyefendi, 1892’de II. Abdülhamid’in talimatıyla sarayın çini ihtiyacını karşılamak üzere heyeten Yıldız Porselen Fabrikası’nda (Yıldız Çini Fabrika-i Hümayunu) misyona başlar. İstanbul’a gelen yabancı devlet adamlarına takdim edilen özel üretimlerin de yapıldığı fabrikada marifetlerini sergileme imkânı bulan Mesrur İzzet Beyefendi müdürlüğe kadar yükselir. Birinci Dünya Savaşı’nın akabinde Yıldız Porselen Fabrikası’ndaki müdürlük misyonuna son verilir. Kendisiyle yapılan röportajda bahsettiğine nazaran, fabrika müdürlüğü esnasında yaptığı bir rölyef nedeniyle görevden uzaklaştırılmıştı.
KAPALI ÇARŞI’NIN ANTİKACASI OLDU
Bundan sonra antikalara, porselenlere, eski eşyalara, paralara, madalyalara, müzeciliğe ve koleksiyonculuğa olan merakının da sevkiyle Kapalıçarşı’daki ufak dükkânda antikacılık işine başlar. Çiniler, kahve fincanları, kapı halkaları, hacamat kümeleri, nargileler, armalar, mühürler, taraklar, tespihler, şallar, saat anahtarları, aynalar, gözyaşı şişeleri… Bu eşyaların değerli olanlarını kendi özel koleksiyonu için ayırır. Mesrur İzzet Beyefendi, kendisine ilişkin bu özel koleksiyonları daha sonraki ayrıntılı üniversite, okul ve kurumlara bağışlar. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’ne maden, taş, fosil koleksiyonunu; İstanbul Amerikan Koleji’ne Türk madeni ve kâğıt paralar koleksiyonunu bağışlamıştır örnek olarak.
(5 kuruş)
TASARIM YARIŞINI İZZET BEYEFENDİ KAZANIR
Mesrur İzzet Beyefendi birçok anı madalyası, madalyonu tasarlar. Hicaz Demiryolu Madalyası, Belediye Madalyası, Abide-i Hürriyet Madalyası, Yerli Malları Standı Madalyası, İzmir Kundura Standı Madalyası… Ancak en kıymetli tasarımı natürel ki İstiklal Madalyası…1923’te İstiklal Madalyası’nın dizaynı için açılan karşılaşmayı Mesrur İzzet Bey’in dizaynı kazanır. Madalya öncelikle Osmanlıca geliştirilip basılır. Harf İnkılabı’ndan sonraki madalyanın üstündeki yazılar ve tarih Latin harfleri ile yazılır.
CUMHURİYET DEVRİ BİRİNCİ MADENİ PARALARIN DİZAYNINI YAPTI
Mesrur İzzet Bey’in Cumhuriyet tarihine bir öbür katkısı da Cumhuriyet devresininin birinci madenî paralarının dizaynı oldu. 1923’ten sonraki Osmanlı paralarının tedavülden kalkmasıyla Cumhuriyet’in yeni madenî paralarının (yirmibeş, 10, 5 ve 2,5 kuruşların) dizaynları sanatçı doğrulusunda yapılır. Bunun beraberinde “Ankara altınları” diye tanınan altınlar, 1934 tarihli gümüş 100 kuruş ile tekrar 1934 yılında tasarlanan yalnız 1938’de basılabilen 10 kuruşluk madenî paraların dizaynı da İzzet Bey’e ilişkin. 1934 tarihli, 100 kuruş sayısal kıymetindeki madenî paranın dizaynı için tertiplenen bir karşılaşmada ön yüzünde Mesrur İzzet Bey’in, art yüzünde ise Hoş Sanatlar Akademisi hocalarından Vedat Ömer Bey’in deseni birinci seçilmişti. Cumhuriyet devresinin Latin harfleri ile basılan birinci madenî paralarında sarfedilen tarz bugüne kadar geldi.
Mesrur İzzet Beyefendi 1952’de vefat etmiş ve İçerenköy Mezarlığı’na defnedilmiştir. Mezar taşında “İstiklal Madalyası’nın heykeltıraşı” muharrir. Hakkında az şey bilsek te Cumhuriyet tarihinin en önemli simgelerine ismini kazıyarak ortamızdan ayrılan biriydi o.